Region Danas
“Crvene beretke” su nastale 1991. godine, u trenutku kada je Jugoslavija bila na ivici raspada, a ratovi u Hrvatskoj i BiH kulminirali. Vojnici, koji nisu dolazili iz redova regularnih snaga, već iz paravojnih formacija, fudbalskih navijača i čak kriminalaca, okupljeni su kako bi obavljali “prljave poslove” koje nijedna zvanična vojska nije želela ili smela da preuzme. U početku je jedinica bila deo Resora državne bezbednosti, a njen ključni organizator bio Franko Simatović, zvani Frenki.
Iako je prvobitno delovala van svakog institucionalnog okvira i bila obavijena velom tajni, “Crvene beretke” su tokom godina postale poznate po svojoj brutalnosti, efikasnosti i sposobnosti da rešavaju najdelikatnije i najopasnije zadatke. Regrutovani iz različitih slojeva društva, od navijača i bivših kriminalaca, do ljudi sa specijalizovanim vojnim obukama, njihova specifičnost bila je u njihovoj disciplinovanoj surovoj primeni sile i vernosti prema naređenjima.
Ratni zadaci
Iako su tokom rata delovali širom bivše Jugoslavije, njihova specijalnost bila je rešavanje unutrašnjih političkih sukoba i ratnih zločina. Neprikosnoveni u rešavanju problema često su dolazili u zone sukoba kada su najviši vojni i politički lideri potrebni najbrži i najefikasniji načini za rešavanje sukoba — često sa brutalnim posledicama. Njihova uloga u ratu u Hrvatskoj i kasnijim događanjima u BiH i na Kosmetu bila je neprocenjiva, a očevidci svedoče o njihovoj metodologiji: diskretno, efikasno i izuzetno su rešavali političke i vojno-strateške zadatke.
Kroz izvode iz vojne istorije i dokumente, poznato je da su “Crvene beretke” bile prisutne u ključnim momentima, kao i u operacijama kao što su napadi na hrvatske i bošnjačke snage. Iako nisu imale formalan status, njihovo delovanje bilo je ključni faktor u osiguravanju srpskih vojnih interesa, dok su njihove aktivnosti postale predmet međunarodnih istraga, naročito na Kosovu, gde su bili povezani sa navodnim ratnim zločinima.
Kraj Jedinice
Krajem 1990-ih, “Crvene beretke” su formalno preimenovane u Jedinicu za specijalne operacije (JSO) i stacionirane na Banjici, ali su i dalje delovale u senci političkih promena. Nakon smene Slobodana Miloševića 2000. godine, JSO je pokušao da sačuva svoj uticaj, angažujući se u političkim previranjima u zemlji, uključujući i pokušaj vođenja protesta protiv novih vlasti i atentat na premijera Zorana Đinđića 2003. godine.
Tokom NATO bombardovanja 1999. godine, jedinica je optužena za niz političkih likvidacija, među kojima je i ubistvo novinara Slavka Ćuruvije. Nakon rata na Kosovu, njeni pripadnici su se vratili u centralnu Srbiju, gde su učestvovali u dodatnim politički motivisanim napadima. Najpoznatiji incident je atentat na funkcionere Srpskog pokreta obnove (SPO) na Ibarskoj magistrali 1999. godine, kada su četiri osobe poginule, dok je lider SPO-a Vuk Drašković preživeo. Ovi događaji su postavili temelje za kasniju kritiku i osudu ove jedinice zbog zloupotrebe moći i povezanosti sa režimom.
Atentat na Đinđića bio je poslednji udarac za JSO, koji je nakon toga rasformiran, a mnogi pripadnici uhapšeni ili postali predmet suđenja. Ipak, neki od njih su nastavili da služe u novim formacijama, poput Žandarmerije, čime je ostalo prisutno nasleđe ove kontroverzne jedinice.
Nakon rasformiranja, mnogi bivši članovi jedinice završili su na različitim pozicijama, dok su vođe i istaknuti pripadnici, poput Milorada Ulemeka Legije, osuđeni za različite zločine uključujući atentat na premijera Đinđića. Neki bivši članovi JSO-a su se povukli iz javnosti, dok su drugi nastavili da rade u privatnim bezbednosnim firmama ili su ostali pod prismotrom države zbog mogućih veza sa kriminalnim strukturama.
